Геомеханика жана жер казынасын өздөштүрүү институтунун «Геоприбор» илимий-инженердик борбору көп жылдардан бери Кыргызстандын тоо-кен жана гидроэнергетикалык объекттериндеги коркунучтуу табигый жана техногендик процесстерге мониторинг жүргүзүп келет. Азыркы учурда Миң-Куштагы жер көчкүлөрдүн мониторинги боюнча иштер өзгөчө актуалдуу болуп саналат, ал жерде РОСАTОМ СССРдин аскердик өнөр жай комплексинен мураска калган төрт уран калдыктарын калыбына келтирүү боюнча масштабдуу иштерди жүргүзүп жатат.

Үстүбүздөгү жылдын май айында сел кооптуу зонада болгон «Талды-Булак» калдык сактоочу жайын жоюу боюнча иштерди бүткөрүү пландаштырылууда, ошондуктан ал калдык сактоочу жайдын коопсуз тилкесине «Дальнее» (1а-сүрөт) өткөрүлүп берилди. Андан кийин түздөн-түз ушул эле аталыштагы дарыянын агымында жайгашкан «Туюк-Суу» уран калдыктары сактагычын (1а-сүрөт) жоюуга киришүү пландаштырылууда. Бул радиоактивдүү калдыктарды сактоочу жай үчүн негизги тобокелдик фактору болуп, алсыз туруктуу калдык сактоочу жайды басып калган көлөмү 2 млн м³ ашкан чоң жер көчкү саналат.

Бул уран мурас объектисинин жер көчкү менен талкалануу коркунучун алдын алуу үчүн «Туюк-Суу» калдык сактоочу жайын «Дальнее» калдык сактоочу жайынын атайын даярдалган бөлүгүнө которуу чечими кабыл алынган (1б-сүрөт). Туюк-Суудагы калдыктарды сактоочу жайды жер көчкү коркунучу бар аймактан коопсуз аймакка көчүрүү боюнча масштабдуу реабилитациялык иштердин коопсуздугун камсыз кылуу максатында РОСАТОМдун «Айлана-Чөйрөнү коргоо боюнча Федералдык оператору» GEOPRIBOR илимий-инженердик борбору менен келишим түздү. Туюк-Суу жер көчкүнүн локалдык мониторинг системасын уюштуруу боюнча иштерди аткаруу. Бул иштердин негизги максаты курулуш уюмдарынын жумушчуларын рекультивациялоого катышкан жумушчуларды алдын ала эскертүү максатында курулуш жана жоюу иштеринин жүрүшүндө Туюк-Суу жер көчкүнүн жылыштарына инструменталдык мониторингди уюштуруу жана жүргүзүү үчүн байкоочу приборлорду жана жабдууларды даярдоо жана орнотуу болуп саналат. Табигый жана техногендик факторлордон келип чыккан жер көчкүнүн жарым-жартылай же толук түшүрүү коркунучу.

Устубуздɵгу жылдын март айынын аягында — апрель айынын башында Геоприбор илимий борборунун коллективи Туюк-Суудагы жер көчкү боюнча инструменталдык мониторинг системасын жабдуу боюнча иштердин комплексин аяктады. Көчкү коркунучу бар эңкейиштин төмөнкү жана ортоңку ярустарында атайын траншеяларга орнотулган ЭГР-2000 тибиндеги кабелдик экстенсометрлер (сүр. 2а) көчкү блоктордун жылыштарын каттоо үчүн датчиктер катары колдонулган. Көчкүнү өлчөө көчкү блоктордун жылышы жөнүндө санариптик маалыматты чыгаруу менен «Геотестер» көчмө аппаратынын жардамы менен жүргүзүлөт (2а-сүрөт).

Учурда «Геоприбор» Илимий-изилдөө борбору Туюк-Суудагы жер көчкүнүн мониторингин илимий жактан камсыз кылууда, анын ичинде жер көчкүнүн жылыштарын жана жер астындагы суулардын деңгээлинин өзгөрүшүн үзгүлтүксүз өлчөөлөрдүн натыйжаларын иштеп чыгуу жана геотехникалык интерпретациялоо, жарым-жартылай же жер көчкү коркунучун эртерээк эскертүү үчүн болжолдуу баа берүүлөрдү жүргүзүүдɵ.

Үстүбүздөгү жылы «Геоприбор» Улуттук изилдөө борбору да Токтогул ГЭСинин плотинасынын бортундагы тоо тектеринин туруктуулугуна жана бийик тоолуу Кумтөр алтын кениндеги, мөңгү Петров көлүнүн тосмосун үзгүлтүксүз мониторинг жүргүзүүнү улантууда.

Подробности 

 Автор: Press 

 Создано: April 25th, 2023 

 Просмотров : 1262